Uniwersalny język! Czy to możliwe?

Szacuje się, że obecnie na świecie ludzie posługują się ponad 7 tysiącami różnych języków. Tak wielka ich liczba sprawia problemy w ogólnoświatowej komunikacji. Jak je rozwiązać? Czy istnieje możliwość stworzenia i powszechnej implementacji języka uniwersalnego?

Wielu z nas zna zapewne biblijną historię wieży Babel. Przed jej zburzeniem ludzkość podobno mówiła tylko jednym językiem. Wielu marzy więc o przywróceniu pradawnej utopii, gdzie każdy – niezależnie od pochodzenia – mógł komunikować się bez problemu.

Na przestrzeni wieków badacze zadawali sobie jedno pytanie: Po co uczyć się wielu języków, jeśli można stworzyć jeden język, który obowiązywałby wszystkich? Rozwiązanie wydaje się proste, ale czy jest takie w rzeczywistości?

Poznajmy więc historie narodzin i rozwoju 5 sztucznych języków.

Solresol

Choć próby stworzenia języka uniwersalnego sięgają starożytności, za pierwszy międzynarodowy sztuczny język uznaje się solresol. Jak wskazuje nazwa, związany jest on ściśle z muzyką. Oparty jest na skali muzycznej – występuje w nim 7 sylab, a każda sylaba jest reprezentowana przez inną nutę (do, re, mi, fa, sol, la, si). Na podstawie owych sylab można stworzyć 75226 słów. Znaczenie słów jest związane z kolejnością wystąpienia sylab, odwrócenie kolejności stosuje się do wyrażenia przeciwieństw, np. „fala” – dobre, „lafa” – złe, „domisol” – Bóg, „solmido” – Szatan. „Solresol” to po prostu „język”. System został stworzony w 1817 roku przez Francuza Jeana François Sudre. Choć pomysł był całkiem ciekawy, nie cieszył się zbytnią popularnością. Solresol nie został oparty na żadnym języku naturalnym, w związku z tym przyswojenie go było dość trudne.

Volapük

Pierwszym cieszącym się większą popularnością językiem międzynarodowym jest volapük. Stworzył go w 1879 roku ksiądz Johann Martin Schleyer. Rok później wydał gramatykę tegoż języka, w której nazwał swój system językiem ogólnoświatowym. Volapük opiera się na łacinie, języku niemieckim, francuskim i angielskim. Sztuczny język cieszył się początkowo zainteresowaniem. Powstawały w nim książki i czasopisma. Wkrótce jednak zauważono sporo mankamentów tego sytemu. Zarzucono mu przede wszystkim zbyt skomplikowaną gramatykę. Problemem okazał się też sam twórca. Schleyer zażarcie bronił swojego autorskiego projektu i nie zezwalał na wprowadzenie w nim zmian. Jak wiadomo język jest żywym tworem i bez modyfikacji, nie ma szans na przetrwanie. Taki los spotkał właśnie volapük, który obecnie jest reliktem, którym posługuje się zaledwie około 30 osób.

Esperanto

Zdecydowanie najbardziej rozpowszechniony język sztuczny. Według niektórych statystyk posługuje się nim nawet 2 miliony osób na całym świecie, a dla około tysiąca jest on językiem pierwszym. Został stworzony przez okulistę Ludwika Zamenhofa w 1887 roku. Leksyka esperanto jest mieszanką języków zachodnioeuropejskich, głównie romańskich. Odnajdujemy w niej też wpływy języków słowiańskich. Nazwa pochodzi od Dr Esperanto, pseudonimu pod którym Zamenhof opublikował podstawy stworzonego języka. Esperanto, w przeciwieństwie do swojego poprzednika - volapük, ma nieskomplikowaną gramatykę oraz unika wszelkich nieregularności. Przyczyniło się to do szybkiego rozprzestrzenienia tego systemu. Na świecie działa wiele licznych stowarzyszeń grupujących esperantystów. Organizowane są konferencje prowadzone tylko w tym języku. Wydawane są również czasopisma i książki, prowadzone audycje radiowe. Język ten obecny jest też w internecie, istnieją strony, blogi, fora oraz grupy dyskusyjne używające esperanto. Na niektórych uczelniach można otrzymać certyfikat ze znajomości tego języka. Mimo swoistej popularności, nie można jednak nazwać esperanto językiem powszechnym.

Basic English

Jak sama nazwa wskazuje, jest to uproszczony język angielski. Stworzył go w 1930 roku filozof i językoznawca Charles Kay Ogden. Uważał on czasowniki za zbędne w komunikacji. Dlatego też jego język zawiera jedynie 850 wyrazów, a w tym zaledwie 18 czasowników. Dla porównania współczesny angielski ma według niektórych badaczy około 2 000 000 słów. Różnica w poziomie skomplikowania jest więc widoczna na pierwszy rzut oka. Języka tego używają przedsiębiorstwa, którym zależy na prostej komunikacji międzynarodowej. Basic English jest wykładany przez niektóre szkoły językowe. Przeznaczony jest dla osób, którym zależy na szybkim i w miarę komunikatywnym opanowaniu języka. Szczególną popularnością cieszy się w krajach azjatyckich. Wydawałoby się, że prostota daje same plusy. Jest to jednak zwodnicze. Okazuje się, że brak niektórych podstawowych terminów w Basic English zmusza użytkownika do długich opisów tego, co można by wyrazić jednym angielskim słowem.

Loglan

Ciekawym przykładem języka sztucznego jest loglan. Można go uznać za swoisty eksperyment naukowy. W latach 20. XX wieku popularnością cieszyły badania amerykańskich antropologów Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa. Postawili oni hipotezę, według której używany język wpływa na postrzeganie rzeczywistości. Nie było jednak jednoznacznych dowodów na tę zależność. W 1950 roku James Cooke Brown postanowił sprawdzić prawdziwość hipotezy i w tym celu stworzył sztuczny język loglan. Pozbawiony jest on wszelkich nieregularności. Nie ma też zaznaczonej różnicy między czasownikami i rzeczownikami. Jest to język w pełni logiczny.

Wspomniane tu języki to tylko kilka przykładów. Powstało ich i pewnie nadal powstaje znacznie więcej. Żadnemu jednak nie udało się osiągnąć takiej popularności, by stać się językiem uniwersalnym. Marzenia ludzkości o powrocie do wspólnej jedności językowej na razie się nie ziściły. Nie pozostaje więc nam nic innego niż nauka tradycyjnych, naturalnych języków.